معلولیت ها در سه گروه تقسیم می شوند:

الف- معلولیت جسمی شامل:

1-      معلولیت حواسی مانند نابینایی و ناشنوایی

2-      معلولیت حرکتی مانند نقص عضو ها، ضایعات نخاعی و ناهنجاری های مربوط به اسکلت و عضلات

3-      معلولیت احشای داخلی مانند ناهنجاری های قلبی و عروقی، تنفسی، کلیوی و غیره

ب- معلولیت ذهنی شامل:

1-      عقب ماندگی ذهنی

2-      بیماری های روانی

ج- معلولین اجتماعی

افراد طرد شده از جامعه مانند معتادان، بزه کاران، ولگردان، روسپیان، محکومین، متکدیان در این گروه قرار دارند.

عوامل ایجاد کننده معلولیت:

زندگی هر انسانی دقیقا از مرحله لقاح شروع می شود و چهل هفته زیستن در بطن مادر که هر فرد قبل از تولد طی می کند، درست به اندازه تمام عمری که سپری می کند در حفظ سلامت آینده وی اهمیت دارد. مطالعات انجام شده نشان می دهد که بیماری مادری قبل از بارداری و در دوران بارداری و عوامل آسیب رسان در هنگام تولد و بیماری ها و حوادث بعد از تولد و دوران کودکی می تواند فرد را تحت تأثیر قرار داده و بر حسب اینکه کودک در چه مرحله ای از رشد و تکامل است به او آسیب برساند و او را دچار معلولیت نماید و امید خانواده را در داشتن فرزندی برومند و سالم، مبدل به ناامیدی جا نفرسا نماید.

1-      بیماری سرخچه:

بیماری ویروسی نسبا خفیف وشایع دوران کودکی است که مسری بوده و راه سرایت آن از طریق دستگاه تنفسی می باشد. معمولا بیمار یکی دو روز تب کرده و سپس جوش هایی در بدن ظاهر می گردد که پس از چند روز از بین می رود. ابتلای یک بار به این بیماری موجب مصونیت دائم در برابر آن می شود. اما اگر مادری در دوران کودکی دچار سرخچه نشده و یا واکسن آن را دریافت نکرده باشد،آمادگی برای ابتلا به این بیماری در دوران بارداری را دارد.اگر ابتلا در سه ماهه اول بارداری اتفاق افتد، نقایصی مانند عقب افتادگی ذهنی، کری، کوری، اختلالات کلامی و اختلالات قلب در جنین ایجاد می کند. اغلب کودک قبل از موعد به دنیا می آید و 20% سرخچه مادر باعث مرگ وسقط جنین می شود.

واکسن بیماری سرخچه باعث پیشگیری از ابتلا به بیماری شده و به دختر خانم هایی که قبل از ازدواج به سرخچه مبتلا نشده اند تزریق واکسن آن توصیه می شود.

2-      توکسوپلاسموس:

این بیماری توسط انگلی به نام توکسوپلاسما گوندی، از مادر مبتلا به جنین منتقل می شود. انگل اغلب از پیش در بدن مادر پنهان است وپس از انتقال به کودک، باعث سقط جنین می شود.اگر کودک به دنیا بیاید، عقب ماندگی ذهنی او حتمی است و با علائمی مانند آب مروارید چشم، کوری عصبی، کم خونی، هبدروسفالی، فلج بدن و حملات صرع مشخص می شود. فرد با خوردن سبزیجات آلوده و گوشت های خام و خاک خوری در اثر و یار حاملگی به این بیماری مبتلا می شود.

3-      کم خونی:

کم خونی به علت کمبود یا فقدان آهن در بدن ایجاد می شود، که می تواند ناشی از فقر تغذیه ای باشد. در جایی دیگر به آن پرداخته خواهد شد. مادرانی که به کم خونی مبتلا هستند، نمی توانند اکسیژن کافی به جنین برسانند. بنابراین کودک مبتلا به ضایعات مغزی و جسمی می شود. کم خونی مادر با رنگ پریدگی، ضعف، سرگیجه، بی اشتهایی، اختلالات گوارشی، تپش قلب و لاغری خود را نشان می دهد. معمولا فقدان آهن به صورت قرص، قطره، شربت و آمپول و تغذیه کافی برطرف می گردد.

4-      سایر بیماری های مادرمانند بیماری قند، بیماری کلیه مخصوصا اورمی و فشار خون، اکلامپسی، سینه پهلو و اختلالات کبدی ممکن است باعث ایجاد مسمومیت در جنین شده، سقط و یا اختلالات مغزی ایجاد کند.

5-      دارو:

مصرف بسیاری از داروها در دوران بارداری بویژه در ماه های اول توسط مادران حامله ممکن است از طریق جریان خون به جنین رسیده، ایجاد اختلال و یا مرگ در جنین کند. بنابراین دستور کلی این است که در دوران بارداری بخصوص در هفته ها و ماه های اول مادر از مصرف هر گونه دارویی بدون تجویز پزشک خودداری نموده و در صورتی که به علت بیماری خاص دارویی مصرف می کند با پزشکش مشورت می کند و از مصرف داروهای گیاهی نیز بایستی خودداری شود.

داروهای خواب آور و مسکن، داروهایی که از ترکیبات تالی دو ماید می باشند مصرف نگردد.

داروهای آرام بخش، ضد افسردگی و ضد صرع به مقدار متوسط با تجویز پزشک برای ناراحتی های مادر در زمان بارداری بی خطر معرفی شده است. ویتامین آ و ویتامین دی فقط با تجویز پزشک مصرف شود. تزریق واکسن کزار در ماه ششم و هفتم بارداری توصیه می شود.

6-      عامل ارهاش خون:

انسان علاوه بر گروه های خونی آ، بی، آبی و او عامل خونی دیگری دارد که ارهاش نامیده می شود. عده ای از انسان ها این عامل را ندارند که به آنها ارهاش مثبت می گویند و افراد دیگر این عامل را ندارند که به آنها ارهاش منفی می گویند.

اگر پدر ارهاش مثبت و مادر ارهاش منفی داشته باشد، در بارداری اول مقداری از عامل ارهاش جنین که از پدرش گرفته داخل خون مادر می شود و در خون مادر ماده ضد ارهاش به عنوان آنتی کور ساخته می شود. در زایمان های بعدی این آنتی کور باعث خراب شدن خون جنین شده و بیماری به وجود می آورد. این بیماری که کورنیکترس نامیده می شود، عبارت است رسوب املاح آهن حاصل از پاره شدن گلبول های سرخ نوزاد،که این رسوب در مغزش به وجود می آید. دو یا سه روز بعد از تولد یرقان یا زردی به وجود آمده و باعث ایجاد معلولیت ذهنی و جسمی می گردد. معمولا کودک مبتلا پس از بدنیا آمدن ضعیف و زرد رنگ است که باید بلافاصله خونش تعویض و خون هم گروه ارهاش منفی به او تزریق گردد.

اخیرا با روش اندازه گیری بیلی روبین مایع کیسه آب می توان به شدت عدم تجانس ارهاش مادر و جنین پی برد.

اگر خون پدر و مادر هر دو ارهاش مثبت و یا هر دو ارهاش منفی باشد، هیچ اتفاقی نمی افتد.

اگر پدر ارهاش منفی و مادر مثبت باشد، اتفاقی نخواهد افتاد.

((فقط اگر پدر ارهاش مثبت و مادر منفی باشد، مشکل ایجاد می شود.))

در صورتی که ارهاش مادر منفی باشد، پس از زایمان ارهاش نوزاد را تعیین می کنند، اگر مثبت بود، آمپول گاما گلوبین ضد ارهاش به مادر تزریق می کنند. این آمپول از ایجاد آنتی کور ضد ارهاش جلوگیری به عمل می آورد و فرزندان بعدی سالم به دنیا خواهند آمد.

7-      اشعه ایکس:

تاثیر اشعه ایکس در جنین قطعی است و باعث اختلالات ذهنی و جسمی می گردد. اگر اشعه ایکس به مدت طولانی و در ماه های بارداری به بدن و مخصوصا شکم و ناحیه لگن مادر تاییده شود، خطر آن به مراتب بیشتر است. بنابراین مادران باید در هنگام انجام رادیولوژی، بارداری خود را به اطلاع پزشک برسانند.

8-      مواد اعتیاد آور:

اعتیاد والدین بخصوص مادر، موجب مسمومیت جنین شده و اختلالات ذهنی و جسمی به وجود می آورد.

الکل: مستی در زمان لقاح به علت آلوده بودن سلولهای جنسی، ممکن است باعث ناهنجاری جسمانی و عقلانی شود.

دخانیات: ماده سمی نیکوتین برروی بدن مادر و جنین اثر نامطلوب می گذارد. حرکات قلب جنین پس از کشیدن سیگار توسط مادر به علت کم شدن اکسیژن خون جنین شدت یافته و باعث فشار روی قلب می گردد و در صورت تکرار قلب جنین بزرگ شده و ایجاد اختلال  در تنظیم جریان خون قلب می گردد.

9-      مسمومیت با سرب:

مسمومیت جنین با املاح سرب موجب عقب ماندگی ذهنی آنان می شود. یادآوری می شود املاح سرب، در خانواده های فقیر، محیط های آلوده ی ناشی از سوخت ماشین ها، پارکینگ های سربسته، کارخانجات، منازل تازه رنگ آمیزی شده و اسباب بازی های کودکان، آب رودخانه هایی که پساب کارخانه ها درآن ریخته می شود و همچنین ماهی هایی که از آب های آلوده به مواد شیمیایی حاصل از جنگ وکشتی رانی و آلودگی های نفتی صید می شوند و سبزیجات و میوه هایی که از آب های آلوده آبیاری می شوند، وجود دارد.

اگر میانگین جذب سرب در کودکان بیش از 300 میلی گرم باشد موجب ایجاد اختلال می شود.

10-  ازدواج های فامیلی

در اصلاح علم ژنتیک نتیجه حاصل از ازدواج دو خویشاوند را هم خون می گویند. اختلالات نهفته در نسل های گذشته در اثر پیوند دو هم خون به احتمال قوی ظاهر و بارز می شود و هر چه نسبت هم خونی بیشتر باشد خطر بروز خصوصیات معیوب و بیمارگون بیشتر است.

11-  ضربه و عوامل مکانیکی:

ضربه های وارده به شکم مادر مانند زمین خوردگی ها، انجام کارهای سنگین، پرتاب شدن، تصادف بخصوص در ماه های آخر ممکن است باعث ایجاد آسیب در جنین و یا سقط جنین گردد. بنابراین مادران باید در دوران بارداری از ورزش های سنگین خودداری نموده و در معرض دعوا و تصادف قرار نگیرند.

گاهی کوچک بودن لگن مادر در مقایسه با حجم سر کودک موجب ایجاد صدماتی به کودک می شود و پزشک دراین مواقع از وسایل مکانیکی مانند فورسپس استفاده می کند که عدم رعایت اصول لازم در طرز کار آن می تواند منجر به صدماتی در مغز کودک شود.